Liên minh châu Âu (EU) vừa chính thức phê duyệt thuốc lenacapavir - bước đột phá trong cuộc chiến chống đại dịch HIV kéo dài hơn 40 năm, nhưng giá thành cao ngất vẫn là rào cản lớn.
Trong bối cảnh đại dịch HIV vẫn là thách thức y tế nghiêm trọng toàn cầu, việc EU phê duyệt lenacapavir đã mở ra bước ngoặt đầy hứa hẹn.
Tuy nhiên, bên cạnh hiệu quả gần như tuyệt đối, chi phí cao và sự thu hẹp các nguồn tài trợ chính như Cơ quan Phát triển quốc tế Mỹ (USAID), Kế hoạch Cứu trợ AIDS khẩn cấp của Tổng thống Mỹ (PEPFAR) đang đặt ra những thách thức lớn cho việc triển khai rộng rãi loại thuốc này.
EU chính thức phê duyệt
Theo Reuters, ngày 26-8 Ủy ban châu Âu (EC) đã chính thức phê duyệt lenacapavir - thuốc tiêm phòng HIV mới do Công ty Gilead Sciences (Mỹ) phát triển. Thuốc được phép sử dụng như biện pháp dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP), chỉ cần tiêm hai liều mỗi năm để giảm nguy cơ lây nhiễm HIV qua đường tình dục cho người trưởng thành và thanh thiếu niên có nguy cơ cao.
Nhân viên y tế cầm lọ thuốc Yeztugo - tên thương mại của lenacapavir ở thị trường Mỹ do Hãng Gilead Sciences (Mỹ) sản xuất - Ảnh: GILEAD SCIENCES
Trước đó, Cơ quan Quản lý thực phẩm và dược phẩm Mỹ (FDA) đã thông qua lenacapavir, trong khi Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cũng khuyến nghị sử dụng thuốc này trong chiến lược phòng ngừa toàn cầu.
Lenacapavir sẽ được phân phối tại thị trường châu Âu dưới tên thương mại là Yeytuo, áp dụng tại 27 quốc gia thành viên EU cùng Na Uy, Iceland và Liechtenstein.
Tiến sĩ Dietmar Berger, giám đốc y khoa của Gilead Sciences, khẳng định việc EU phê duyệt nhanh chóng là "minh chứng rõ ràng cho tiềm năng đột phá" trong việc giải quyết nhu cầu phòng ngừa HIV còn thiếu hụt tại châu Âu.
Gilead cho biết hồ sơ xin cấp phép đã được EC xem xét theo cơ chế rút gọn và công ty được cấp thêm một năm bảo hộ thị trường. Đồng thời, Gilead đang xúc tiến đưa thuốc vào nhiều thị trường khác như Úc, Brazil, Canada, Nam Phi, Thụy Sĩ và sắp tới là Argentina, Mexico, Peru.
Việc phê duyệt diễn ra khi chỉ trong năm 2023 khu vực châu Âu ghi nhận hơn 24.700 ca nhiễm HIV mới.
Nhiều chuyên gia và tổ chức phòng chống AIDS kỳ vọng lenacapavir không chỉ là hy vọng mới của châu Âu, mà còn có thể trở thành "chìa khóa" chấm dứt đại dịch HIV đã cướp đi sinh mạng hơn 42 triệu người trên toàn thế giới.
Bài toán chi phí
Dù được ca ngợi là đột phá trong phòng ngừa HIV, giá thành cao ngất của lenacapavir hiện là rào cản đáng kể, đặc biệt với các quốc gia thu nhập thấp và trung bình.
Tại Mỹ, giá bán chính thức cho một năm điều trị (hai mũi tiêm) là hơn 28.000 USD - mức giá khiến nhiều công ty bảo hiểm lưỡng lự chi trả và gây tranh cãi khi so sánh với các thuốc generic.
Tạp chí Time dẫn lời các chuyên gia y tế cho biết việc cắt giảm ngân sách từ USAID, PEPFAR và Viện Y tế quốc gia Mỹ đồng nghĩa với việc lenacapavir sẽ không thể triển khai rộng rãi. "Những cơ chế tối ưu nhất để đưa thuốc đến người cần ở quy mô toàn cầu đang bị đe dọa", các chuyên gia nhấn mạnh.
Trước áp lực về bình đẳng tiếp cận y tế, Gilead cam kết làm việc với các nước thu nhập thấp và trung bình để xúc tiến phê duyệt.
Hãng tuyên bố sẽ cung cấp lenacapavir với giá gốc cho 2 triệu người trong 3 năm tới thông qua hợp tác với Quỹ Toàn cầu phòng chống AIDS, lao và sốt rét. Song song đó, các thỏa thuận cấp phép miễn phí cho nhà sản xuất thuốc generic cũng đang được thúc đẩy nhằm hạ giá thành và mở rộng phạm vi sử dụng.
Ông Peter Sands, giám đốc điều hành Quỹ Toàn cầu, nhấn mạnh: "Lần đầu tiên chúng ta có trong tay công cụ có thể thay đổi căn bản quỹ đạo đại dịch HIV, nhưng chỉ khi đưa được thuốc đến những người thực sự cần. Tham vọng tiếp cận 2 triệu người chỉ khả thi nếu thế giới chung tay tăng cường nguồn lực".
Theo báo El Pais, nỗ lực này đang nhận được sự hỗ trợ từ Quỹ Đầu tư trẻ em (CIFF) cùng các đối tác lớn như WHO, UNAIDS, Quỹ Bill & Melinda Gates, Quỹ Elton John AIDS và tổ chức AVAC.
Bà Winnie Byanyima, giám đốc điều hành UNAIDS, bày tỏ sự ủng hộ với tiềm năng của lenacapavir và trích dẫn nghiên cứu của Đại học Liverpool: "Nếu được sản xuất ở quy mô lớn, thuốc generic của lenacapavir có thể có giá chỉ khoảng 29 USD mỗi năm mỗi người - một con số đầy hy vọng, nếu Gilead cho phép sản xuất đại trà theo dạng thuốc generic".
Hiệu quả lâm sàng gần như tuyệt đối
Theo Gilead, kết quả từ các thử nghiệm lâm sàng quy mô lớn năm 2024 cho thấy lenacapavir đạt hiệu quả gần như tuyệt đối 100% trong việc ngăn ngừa lây nhiễm HIV.
Trong thử nghiệm PURPOSE 2, lenacapavir giúp giảm tới 96% số ca nhiễm HIV so với tỉ lệ nền, vượt trội hơn hẳn các phương pháp hiện hành như thuốc uống hàng ngày Truvada.
Đáng chú ý, chỉ có 2 ca nhiễm HIV trong số 2.180 người tham gia, tương đương 99,9% người dùng không bị lây nhiễm - minh chứng mạnh mẽ cho hiệu quả của "đột phá y học" này.
Nguồn: Tâm Dương/tuoitre.vn
